“KVK hoopt met deze rapportage bij te dragen aan een goed economisch klimaat. De data kunnen nieuwe wethouders en raadsleden helpen. Zij gaan straks voor hun gemeente aan de slag met hun programma voor de komende vier jaar. We proberen zo een bijdrage te leveren aan goed onderbouwd beleid,” aldus Saskia Bosch, directeur segment Publiek bij KVK.
Figuur 1. Aantal vestigingen per 10.000 inwoners per 1-1-2021
KVK heeft Dr. Otto Raspe, Hoofd RaboResearch Regio’s, Innovatie, Duurzaamheid en Ondernemerschap, gevraagd de cijfers te duiden: “De cijfers van 2021 wijken niet af van een stabiel patroon dat we al jaren zien: het aantal vestigingen per gemeente toont een sterk stedelijk patroon, ook als je het uitdrukt per 10.000 inwoners. De Randstad en delen van Noord-Brabant hebben de hoogste dichtheid en je ziet duidelijk in de perifere delen van Nederland minder bedrijvigheid. Er spelen in Nederland duidelijk agglomeratievoordelen: de voordelen die bedrijven ondervinden door elkaars nabijheid. Denk aan het delen van kennis, maar ook aan arbeidsmarktvoordelen. Vraag en aanbod van arbeid komen beter samen en dat geeft bedrijven productiviteitsvoordelen. Dat de A2-as sterk naar voren komt, heeft alles te maken met de voordelen van een centrale ligging, letterlijk centraal in het land.”
Figuur 2. Groei aantal vestigingen 1-1-2022 t.o.v. 1-1-2021 (2)
De Haagse en Rotterdamse regio (de Zuidvleugel van de Randstad), de Veluwezoom (Ede, Arnhem e.o.), Noordoost-Brabant (Oss e.o.), de regio’s rond Zwolle en Leeuwarden en grote delen van Flevoland laten in 2021 hoge groeicijfers zien, in vergelijking met 2020. In de regio Twente kennen veel gemeenten een relatief kleine groei aan bedrijvigheid. Verder lopen de groeicijfers door het land gezien sterk per gemeente uiteen. Raspe: “Hier is opvallend dat Den Haag en Rotterdam het goed doen. Als je economische groei over een lange periode bekijkt, zeg de afgelopen 25 jaar, dan bleven deze regio’s achter bij bijvoorbeeld Amsterdam en Utrecht. Ze lijken het pad omhoog te hebben gevonden. Hoewel wel opvalt dat de groei hier sterk aan het aantal zzp’er is te relateren en minder aan groei van mkb-bedrijven.”
Figuur 3. Aantal gestarte vestigingen per 10.000 inwoners in 2021
De meeste starters, in absolute zin, maar ook afgezet tegen de bevolkingsomvang, zijn te vinden in de grote steden. Ook in 2021 was dit het geval. In de randgemeenten van de vier grootste steden zijn ook relatief veel bedrijven zijn gestart. In het Oosten van ons land zijn de gemeenten geconcentreerd met relatief de minste startende bedrijven. “In de cijfers komt ook een trend naar voren die we al langer waarnemen. Een aantal gemeenten (of regio’s) het buiten de Randstad doen het echt goed. Denk aan de Brabantse steden Den Bosch, Eindhoven en Breda. En aan Zwolle. Deze regio’s hebben een volwaardige plek in onze economie gekregen en zijn de nieuwe groeimotoren geworden,” aldus Raspe.
Figuur 4. Groei aantal gestarte vestigingen in 2021 t.o.v. 2020 (2)
Er ontstaat een diverse beeld bij de groei van het aantal starters in 2021 afgezet tegen 2020. Door het hele land is een spreiding van gemeenten waarneembaar met sterke en minder sterke groei of een afname. Alleen in de Betuwe en het oostelijk deel van Friesland is sprake van een concentratie van gemeenten met een sterke groei. Raspe: “Dit patroon laat vooral ook zien welke gemeenten in 2020, vooral door de coronacrisis, een veer hebben moeten laten, maar die nu dus weer herstellen.”
Figuur 5 Gestopte vestigingen 2021 - gemeenten
De Randstad kent de meeste stoppers per 10.000 inwoners. Raspe: “Wat je in het kaartbeeld ziet, is dat er in gemeenten met veel starters, ook veel stoppers zijn. Om te stoppen moet je eerst gestart zijn. Maar over het algemeen geldt ook dat de broedplaatsen voor nieuwe ondernemerschap juist ook erg concurrerendere omgevingen zijn. Bedrijven overleven daar niet makkelijk. Uit onderzoek weten we echter ook dat als je daar overleeft, je groei van je bedrijf hoger is dan elders, in die minder competitieve omgevingen.” In het noorden en oosten van het land is het aantal stoppers relatief laag. Dit geldt ook voor de gemeenten in de provincies Limburg en Zeeland.
Figuur 6. Groei aantal gestopte vestigingen in 2021 t.o.v. 2020 DEF
Als gevolg van de coronacrisis steeg het aantal stoppende bedrijven in 2020 sterk. In 2021 is het aantal stoppers teruggekeerd naar ‘normale’ waarden. Als gevolg daarvan is in vrijwel alle gemeenten het aantal stoppende vestigingen in 2021 gedaald ten opzichte van 2020. De daling is het sterkst in de Overijsselse gemeente Haaksbergen. Met name in het Noorden van het land is sprake van een sterke afname van het aantal stoppers.
Het leeuwendeel van de starters zijn zzp’ers. Landelijk is 81% van de starters een zzp’er, 19% mkb-bedrijven. Tussen gemeenten zijn sterke verschillen waarneembaar. In de Gelderse gemeente Westervoort is het aandeel zzp’ers met 92% het hoogst. In de gemeente Ouder-Amstel is het aandeel zzp’ers het laagst. Ongeveer de helft (49%) van de starters in deze gemeente is een zzp’er. “De laatste jaren is het aandeel zzp’er in onze economie heel groot geworden. Deels doordat de flexibiliteit die dat met zich meebrengt, vergeleken met een baan in loondienst. Interessant is om te kijken naar mkb-starters. In het patroon vallen dan wat kleinere gemeenten op, maar ook bijvoorbeeld Den Bosch die het afgelopen jaar relatief veel mkb-starters kende. Den Bosch profiteert van de nabijheid tot de Amsterdam-Utrecht, maar is ook steeds meer onderdeel geworden van het ecosysteem van de Brainport Eindhoven.”
Ontwikkeling bedrijvigheid per gemeente (2020 – 2021)
Totaaloverzicht per provincie en gemeente